تشابه بسیار زیاد اشعار دو شاعر مشهور، حافظ و سعدی، به یکدیگر فقط آدم را به این نتیجه می‌رساند که یکی از دیگری تقلید کرده. بسیاری کلمات ویژه‌ی حافظ توسط سعدی هم به کار برده شده، مضمون کلی شعرهای حافظ که بر پایه‌ی عشق است مورد کاربرد سعدی هم بوده و آن‌طور که شنیده‌ام دو شاعر دوازده مصراع کاملاً یکسان در میان اشعارشان دارند!
از طرفی عجیب به نظر می‌رسد که دو نفر از پنج نفر شاعر شناخته شده‌تر تاریخ ایران هر دو از یک منطقه‌ی خاص باشند. هم‌چنین شخصاً در جایی نشنیده‌ام که سعدی در میان نوشته‌هایش به "شیراز" اشاره کرده باشد (اگر شما شنیده‌اید، لطفاً تذکر دهید). اگرچه مطمئن هم نیستم شیرازی که حافظ به آن اشاره کرده، همین جایی باشد که امروز شیراز نامیده می‌شود.
به هر حال وقتی حافظ از شاعری تضمین می‌کند، به او احترام زیادی نشان می‌دهد و در میان اشعارش از او به طور مشخص اسم می‌برد. هم‌چنین چنین تضمین‌هایی بسیار اندک و موردی هستند. مثلاً مولوی می‌گوید: بشنو از نی چون حکایت می‌کند – از جدایی‌ها شکایت می‌کند
و حافظ می‌گوید: زان یار دلنوازم شکری است با شکایت – گر نکته دان عشقی بشنو تو این حکایت
و حافظ در میان اشعارش از مولوی اسم برده (ساقی مگر وظیفه‌ی حافظ زیاده داد – که آشفته گشت طره‌ی دستار مولوی؟). هم‌چنین نظامی می‌گوید: هم قصه‌ی نانموده دانی – هم نامه‌ی نانوشته خوانی
و حافظ می‌گوید: هواخواه توام جانا و می‌دانم که می‌دانی – که هم نادیده می‌بینی و هم ننوشته می‌خوانی
و حافظ در میان اشعارش از نظامی اسم برده (چو سلک در خوشاب است شعر نغز تو حافظ - که گاه لطف سبق می‌برد ز نظم نظامی).
حالا فوق العاده عجیب است که مثلاً حافظ این قدر رسوا از یک شاعر متوسط مثل سعدی تقلید کرده باشد و حتی هیچ اسمی هم از او در دیوانش نبرده باشد! به یکی از ابیات مشهورترین غزل حافظ توجه کنید:
ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکند – چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور
و سعدی در دیباچه‌ی گلستان می‌گوید: چه غم دیوار امت را چو دارد چون تو پشتیبان – چه غم از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان
احتمالاً با من هم عقیده‌اید که شباهت آن قدر زیاد است که فقط می‌توان گفت یکی از دیگری تقلید کرده است. اما به راستی کدام یک؟
به هر حال ما ایرانی‌ها به سنت پدرانمان نسل اندر نسل سعدی را که صرفاً یک شاعر معمولی است، ستایش می‌کنیم و سؤالی هم در ذهنمان شکل نمی‌گیرد!
پی نوشت: اکنون سال 1403 است. یادآوری می‌کنم که تقلید با اقتباس، زمین تا آسمان فرق دارد.
نظرات دیگران()
