فکر می کنم قبلاً در همین وبلاگ اشاره کرده ام که هر انسان در هر کجای این کره ی خاکی دست کم تا حدی ویژگی های مربوط به آن چه یک بیماری روحی خوانده می شود، را داراست. اخیراً به این نتیجه رسیده ام که آن چه در روان پزشکی بیماری های روان خوانده می شود، در واقع بهتر است خصایص روانی خوانده شود؛ چرا که همان طور که گفتم هر کس دست کم به یکی از آن ها مبتلاست و منطقی نیست که همه ی بشریت را از نظر روحی بیمار بدانیم. از این منظر، خصایص روانی، افراط های روان بشر به سمت یک سری ویژگی های روحی است. و روح هر انسان به سمتی خاص افراط و تمایل بیش از حد دارد.
به هر حال از آن جا که هر انسان را دارای خصیصه ی روانی خاصی می دانستم، سعی کردم برای حافظِ بزرگ هم تشخیص روان پزشکی بگذارم و به او هم خصیصه ی روانی ویژه ای را نسبت دهم. و چه کار احمقانه، سطحی نگرانه و کوته بینانه ای! با توجه به این که حافظ زیاد از فال حرف می زند، این را نوعی خرافه گرایی پنداشتم و بر همین اساس او را مبتلا به "اختلال شخصیت اسکیزوتیپال" قلمداد کردم. و تا چه حد احمقانه! به هر حال افراد مبتلا به این خصیصه علاقه ی وافری به توصیف گری دارند و حافظ بسیار کم حرف است؛ پس هرگز نمی تواند به این خصیصه مبتلا باشد. اما در غیر این صورت روان حافظ به چه سمت افراط دارد؟ هر چه بیش تر با حافظ آشنا می شوم، بیش تر او را از هر گونه افراط روحی مبرا می بینم. حافظ کاملاً سالم است! و این یک شگفتی دیگر شخصیت بی مانند حافظ است.
ما بسیاری چیزها را راجع به تاریخ نمی دانیم. در واقع از تاریخ هیچ نمی دانیم. اما نشانه هایی که من می بینم و در این جا قادر به بر شمردن آن ها نیستم، حاکی از آن است که همه ی تاریخ ایران یک طرف و حافظ یک طرف دیگر. حافظ از هر آن چه که بخواهیم تصور کنیم، بزرگ تر، تأثیرگذارتر و پر اهمیت تر است. تا آن جا که یکی از مشکلات مهم هر حکومتی که در ایران بر سر کار می آمده، نحوه ی برخورد با پدیده ی عظیمی مثل حافظ بوده.
شما ببینید علامه محمد قزوینی در برخورد با حافظ تا چه حد سردرگم و دستپاچه عمل می کرده. حافظ می گوید: "حافظ خلوت نشین دوش به میخانه شد"؛ قزوینی تصحیح می کند که "زاهد خلوت نشین دوش به میخانه شد" و توجه ندارد که "زاهد" هیچ وقت خلوت نشین نیست و از طرفی ممدوح حافظ نیست که از او ستایش کند و از طرف دیگر در سراسر دیوان میان او و میخانه تعارض وجود دارد. قزوینی به این چیزها فکر نمی کند. فقط از حافظ هراسان شده و سعی می کند او را در اذهان از شدت بیندازد.
گاهی حین مطالعه ی دیوان متعجب می شوم که حافظ به چنین مسئله ای که خود من بعد از یک عمر تحقیق بدان پی برده ام، هم فکر می کرده؟ و وقتی حیرت زایل می شود، در می یابم که این من هستم که صرفاً فرصت داشته ام به برخی از اندیشه های والای حافظ فکر کنم.1
و در پایان: "حافظا! تشخیص گذاشتن برای تو جز نشان دیوانگی نیست".
1 گاهی نکات ظریفی در دیوان می بینم که خود من با تلاش زیاد توانسته بوده ام به آن ها پی ببرم. اما باید توجه داشت که این حافظ نیست که به دریافت های من پی برده. این من هستم که با تلاش وافر به بخش کوچکی از دریافت های حافظ پی برده ام. و در واقع من همواره از او عقب ترم.
